هزار روز طلایی؛ شکلگیری سلامت جسمی و ذهنی نوزاد از بارداری تا دو سالگی
1000 روز اول زندگی، از زمان لقاح تا دو سالگی، حساسترین دوران برای رشد نوزاد است. در این دوره تغذیه مادر و نوزاد نقش تعیینکنندهای روی تکامل مغز، تقویت استخوانها و سلامت کلی بدن نوزاد دارد و میتواند عادتهای غذایی او را در سالهای آینده شکل دهد. به همین دلیل، از هزار روز اول به عنوان دوره طلایی یاد میشود.
در ادامه، اهمیت تغذیه در هزار روز اول رشد نوزاد را مرحله به مرحله بررسی کرده و توصیههای معتبر بینالمللی در این زمینه را مرور میکنیم.
تغذیه مادر در دوران پیش از بارداری و بارداری
برای دوران پیش از بارداری، شواهد علمی نشان میدهند که داشتن تغذیه سالم و وزن مناسب، میتواند هم شرایط حاملگی مادر را بهتر کند و هم پایهای برای سلامت طولانیمدت کودک باشد. طبق مطالعات انجام شده مادر با نگه داشتن شاخص توده بدن (BMI) خود بین 18.5 تا 24.9 و برنامهریزی تغذیهای زود هنگام، میتواند پایههای سلامت کلی کودک را شکل دهد.
در دوران بارداری نیز رعایت تغذیه متعادل نقش حیاتی در سلامت مادر و رشد جنین دارد. این تغذیه شامل مصرف روزانه از پنج گروه اصلی مواد غذایی شامل میوهها، سبزیها، غلات، منابع پروتئینی مانند گوشت، تخممرغ و لبنیات و کاهش مصرف قندهای تصفیهشده و چربیهای اشباع شده است.
پژوهشها نشان میدهد نیاز مادر به پروتئین در بارداری بیشتر از تصور گذشته است؛ بهطوریکه با افزایش اندک در سهماهه اول آغاز شده و در سهماهه دوم مادر به حدود 31 گرم پروتئین اضافهتر در روز نیاز دارد تا رشد مادر و جنین تضمین شود.
ریز مغذیهایی که در دوران بارداری میتواند از سلامت مادر و جنین حمایت کند نیز شامل موارد زیر است:
آهن: برای جلوگیری از کمخونی مادر و افزایش اکسیژنرسانی
ویتامین D: حفظ سلامت استخوان
ید: رشد سیستم عصبی و حمایت از عملکرد تیروئید
کلسیم: تقویت استخوانها
پروتئین: برای ساخت بافتهای بدن جنین
روی: تقویت سیستم ایمنی جنین
اسیدفولیک: پیشگیری از نقص مجرای عصبی
DHA (نوع خاصی از چربیهای امگا-3): برای توسعه مغز و بینایی جنین
با این حال، تامین این مواد به تنهایی و از طریق رژیم غذایی دشوار است؛ به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه میکند که زنان باردار روزانه مکملهایی حاوی ریزمغذی های مختلف (MMS) شامل آهن، اسیدفولیک و سایر ویتامینها و مواد معدنی ضروری را مصرف کنند. مصرف این مکملها خطر تولد نوزادان زودرس یا با وزن کم و رشد محدود را کاهش میدهد.
توجه به محدودیتهای غذایی در بارداری نیز اهمیت زیادی دارد. پرهیز از مصرف گوشت خام، همینطور پنیرهای غیرپاستوریزه، به جلوگیری از عفونتهای خطرناک کمک میکند. از سوی دیگر، مصرف دوزهای بالای ویتامین A باید به طور جدی محدود شود، زیرا میتواند خطر ناهنجاریهای مادرزادی را افزایش دهد.
شش ماه طلایی؛ تغذیه انحصاری با شیر مادر
از بدو تولد تا 6 ماهگی، شیر مادر بهترین منبع تغذیه است؛ چراکه حاوی ترکیبات متعادل از پروتئینها، کربوهیدراتها، چربیها، ویتامینها و مواد معدنی بوده که همه نیازهای تغذیهای نوزاد را تامین میکند. علاوه بر این، شیر مادر شامل باکتریهای مفید و اولیگوساکاریدهای شیر انسان (HMOs) است که رشد فلور رودهای سالم را حمایت کرده و از رشد باکتریهای مضر جلوگیری میکند. این ترکیبات علاوه بر تقویت سیستم ایمنی نوزاد، میتوانند خطر ابتلا به عفونتهای گوارشی و تنفسی را کاهش دهند.
مطالعات متعددی نشان دادهاند که شیر مادر با بهبود رشد شناختی و افزایش ضریب هوشی در دوران کودکی و نوجوانی مرتبط است؛ بنابراین، سازمانهای معتبر مانند مرکز ملی تحقیقات بهداشت و پزشکی استرالیا توصیه میکنند تغذیه با شیر مادر از اولین ساعات پس از تولد شروع شود و تا حدود 6 ماه به طور انحصاری ادامه یابد.
شش ماه دوم و نیازهای حیاتی نوزاد
از حدود 6 ماهگی شیر مادر به تنهایی دیگر قادر به تامین تمام نیازهای تغذیهای نیست. در این زمان، ورود تدریجی غذاهای جامد به رژیم غذایی شیرخوار باید با دقت انجام شده و توجه ویژهای به تامین آهن شود؛ چرا که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود 40 درصد از نوزادان 6 تا 59 ماهه دچار کمخونی هستند.
در این سن که همزمان با رویش دندانهاست، نوزاد برای رشد بهتر به تنوع غذایی نیاز دارد؛ به ویژه خوراکیهای سرشار از کلسیم مثل ماست و پنیر که به استحکام استخوانها کمک میکنند.
با این حال، شیر مادر همچنان نقش مهمی دارد، چون افزون بر مواد مغذی، ترکیباتی دارد که سیستم ایمنی را تقویت کرده و پذیرش طعمهای تازه را آسانتر میکند. به همین دلیل توصیه میشود در کنار شیر مادر، غذاهای کمکی متنوع و دارای بافتهای مختلف به نوزاد داده شود تا هم رشد جسمی و هم رشد شناختی او در مسیر طبیعی و مطلوب قرار بگیرد.
ساختن عادتهای غذایی سالم پس از 12 تا 24 ماهگی
از 12 تا 24 ماهگی، عادتهای غذایی سالم کودک شکل میگیرند. در این سن، حدود 17 درصد از کالری روزانه هنوز از شیر مادر، شیر گاو یا نوشیدنیهای مناسب سن تامین میشود، اما بیشتر انرژی باید از غذاهای متنوع و مغذی حاصل شود. به توصیه متخصصان دادن منابع غنی از آهن مانند گوشت گاو، عدس، کلمپیچ و غلات غنیشده، همراه با منابع فیبر مانند کلمبروکلی و غلات کامل، میتواند از رشد سالم و عملکرد مناسب دستگاه گوارش حمایت کند.
مهمترین اتفاق در این سن استقلالطلبی کودک است: او میخواهد قاشق را بگیرد، غذا را لمس کرده و درباره آن اظهار نظر کند؛ بنابراین وادار کردن کودک به خوردن غذای بیشتر، حتی اگر مغذی باشد، میتواند توانایی تشخیص گرسنگی و سیری را کاهش دهد.
بهطورکلی، رعایت این توصیهها همراه با پیگیری منظم و مشورت با پزشک، مسیر بارداری را ایمنتر میکند، شانس تولد نوزادی سالم با رشد مطلوب را افزایش میدهد و و پایههای هزار روز اول زندگی کودک را به بهترین شکل میسازد.
- برچسب ها:
