اثر کانتیلون چیست؟ تأثیر بیت کوین بر Cantillon Effect

در دنیای علم اقتصاد، یکی از موضوعات مورد بحث که موافقان و مخالفان متعددی دارد، اثر کانتیلون است. این پدیده که نامش را از اقتصاددان برجسته ریچارد کانتیلون گرفته است، به تأثیر تغییرات عرضۀ پول بر قیمت‌های نسبی و متغیرهای واقعی اقتصاد اشاره دارد. می‌دانید که تغییر در عرضۀ پول می‌تواند آثار بسیار قابل‌توجهی بر بخش‌های مختلف اقتصاد داشته باشد و حتی منجر به نابرابری‌های اقتصادی شود.

در این مقاله به بررسی اثر کانتیلون خواهیم پرداخت و آن را مفصل شرح می‌دهیم. همچنین با ریچارد کانتیلون که یک شخصیت برجسته در حوزۀ علم اقتصاد است آشنا می‌شویم. درنهایت، تأثیر بیت کوین بر اثر کانتیلون را بررسی می‌کنیم و برای آنکه به درک بهتری برسیم، داده‌هایی از دنیای واقعی را تحلیل می‌کنیم. با ما همراه باشید.

اثر کانتیلون چیست؟

اثر کانتیلون (Cantillon Effect) یک نظریه است که بیان می‌کند پول جدیدی که به اقتصاد وارد می‌شود، به‌طور متوازن در جامعه پخش نمی‌شود. عده‌ای دریافت‌کنندگان اولیۀ این پول خواهند بود و آنها در این وضعیت پول بیشتری نسبت به گذشته دارند. ارزش این پول در نظر آن‌ها کمتر از قبل بوده و شروع به خرج‌کردن پول‌های خود می‌کنند و نتیجه این امر تغییرات ناعادلانه در قیمت کالاها و خدمات خواهد بود.

در واقع نتیجۀ عمل این افراد، افزایش تقاضا برای کالاهایی می‌شود که آنها خریداری کردند. فروشندگان این کالاها با افزایشی در درآمدهایشان مواجه می‌شوند و آنها نیز به افزایش مخارجشان روی می‌آورند. گرچه به‌واسطۀ افزایش تقاضای برخی کالاها به‌خاطر خریداران دور اول، دریافت‌کنندگان ثانویۀ پول جدید (یعنی همان فروشندگان) با افزایش قیمت برخی کالاها و خدمات روبه‌رو می‌شوند، اما همچنان نسبت به سایر اعضای جامعه وضعیت بهتری دارند.

همین منطق را می‌توان به دریافت‌کنندگان دورهای بعدی این پول جدید نیز تعمیم داد. این‌گونه، پول جدید کم‌کم در اقتصاد پخش می‌شود، قیمت‌ها به‌طور ناعادلانه بالا می‌روند و قدرت خرید هر واحد پول کاهش می‌یابد.

در واقع اثر کانتیلون نشان می‌دهد که پول آن‌قدرها هم که بعضاً تصور می‌شود خنثی نیست و تزریق پول جدید به یک اقتصاد موجب تغییرات قابل‌توجهی می‌گردد.

اثر کانیلون در قرن هجدهم توسط اقتصاددان بزرگی به نام ریچارد کانتیلون معرفی شد. در بخش بعدی قصد داریم نگاهی داشته باشیم به اینکه ریچارد کانتیلون کیست و چه تأثیراتی در علم اقتصاد داشته و چگونه به این نظریه رسیده است.

ریچارد کانتیلون کیست؟

ریچارد کانتیلیون (Richard Cantillon) اقتصاددان، بانکدار و تاجر ایرلندی-فرانسوی تبار متولد دهۀ ۱۶۸۰ میلادی در کشور ایرلند است. او در اوایل دهۀ ۱۷۳۰ کتاب مهم خود به نام «رساله‌ای دربارۀ کلیات ماهیت تجارت» را به زبان فرانسوی نوشت. اما این کتاب سال‌ها پس از مرگش و در سال ۱۷۵۵ چاپ شد.

در هنگام مطالعۀ تاریخ علم اقتصاد، معمولاً اولین اسم‌هایی که می‌شنویم، آدام اسمیت (Adam Smith)، دیوید ریکاردو (David Ricardo) و جان استورات میل (John Stuart Mill) هستند. اما ریچارد کانتیلون اقتصاددانی است که پیش از این افراد زیست می‌کرده و اگرچه اندازۀ این نام‌ها شهرت ندارد، اما واقعاً سزاوار توجه و شهرت به‌اندازۀ این افراد است.

حتی برخی از اقتصاددانان مانند اقتصاددان شهیر مکتب اتریش، موری راتبارد (Murray Rothbard)، او را به‌جای آدام اسمیت شایستۀ لقب «پدر علم اقتصاد مدرن» می‌دانند. او مباحث مهمی را وارد علم اقتصاد کرده است. اندیشه‌های کانتیلون نه‌تنها بر نوشته‌های آدام اسمیت، بلکه بر اندیشۀ اندیشمندان بزرگ قرن‌های بعد از «ژان-باتیست سی» (Jean-Baptiste Say) گرفته تا فردریش هایک (Fredrich Hayek) نیز اثر گذاشت.

بیشتر بخوانید: مکتب اقتصاد اتریش چیست؟

وی پس از سال‌ها زندگی پربار، به‌طور تراژیکی در ماه می ۱۷۳۴ میلادی در لندن درگذشت. آن‌طور که راتبارد روایت می‌کند، خانۀ او در اثر آتش‌سوزی کامل می‌سوزد. البته مدتی بعد مشخص می‌شود که او در خانه به قتل رسیده بوده و آتش‌سوزی احتمالاً سرپوشی برای آن قتل بوده است. آشپزش که سه هفته قبل از این اتفاق توسط او اخراج شده بود، مظنون به این قتل شد. اما او زودتر از کشور گریخت و هرگز پیدا و محاکمه نشد.

مؤلفه‌های اصلی اثر کانتیلون

اثر کانتیلون سه مؤلفه اصلی دارد یا به‌عبارت دیگر، به سه نتیجه مهم منجر می‌شود:

بازتوزیع نابرابر قدرت خریدبازتوزیع درآمداختلال در قیمت‌های نسبی

در قسمت‌های بعدی این سه مؤلفه را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: تاریخچه‌ی پول؛ پول چرا به وجود آمد و چگونه کار می‌کند؟

بازتوزیع نابرابر قدرت خرید

همان‌طور که توضیح داده شد، اثر کانتیلون بیان می‌کند که پول در یک اقتصاد به‌طور متوازن پخش نمی‌شود. درنتیجه، قدرت خرید افرادی که زودتر از سایرین به پول جدید دسترسی دارند به هزینۀ سایر افراد جامعه افزایش می‌یابد؛ چراکه دریافت‌کنندگان اولیۀ پول جدید می‌توانند کالاها و خدمات را با قیمت قبل (یعنی پیش از افزایش قیمت‌ها به‌واسطۀ افزایش حجم پول) بخرند. این به‌این‌علت است که پول تازه خلق‌شده به زمان نیاز دارد تا در اقتصاد نفوذ کند.

بازتوزیع درآمد

آن روی سکۀ این بازتوزیع نابرابر قدرت خرید، بازتوزیع درآمد میان افراد است. درواقع، به‌نوعی انتقال درآمد از افرادی است که دیرتر پول جدید را دریافت کرده‌اند به‌سوی افرادی که در دوره‌های اول به این پول دسترسی داشتند.

اما این بازتوزیع درآمد جنبۀ دیگری نیز دارد که جهت آن از «افرادی که به‌طور پیوسته مبلغ ثابتی را دریافت می‌کنند» به‌سوی «افرادی که به‌طور پیوسته مبلغ ثابتی را پرداخت می‌کنند» است. به‌عنوان مثال، کارکنانی که ماهانه مبلغی تحت عنوان دستمزد دریافت می‌کنند را می‌توان از دستۀ اول دانست و کارفرمایان آنها در دستۀ دوم قرار می‌گیرند.

این بازتوزیع درآمد جنبۀ سومی هم دارد که جهت آن از افرادی که «حجم بالایی پول نقد نگه می‌دارند» به‌سوی افرادی است که «حجم کوچکی پول نقد نگه می‌دارند». کاهش ارزش قدرت خرید هر واحد پول، ارزش واقعی ثروت افرادی که درصد بیشتری پول نقد نسبت به سایر دارایی‌هایشان دارند (خصوصاً آن دسته از دارایی‌ها که با تورم قیمتشان افزایش می‌یابد) را در مقایسه با سایر افراد بیشتر کاهش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: دارایی تورمی و دارایی ضدتورمی چیست؟

اختلال در قیمت‌های نسبی

بار دیگر تأکید می‌کنیم که تزریق پول جدید به اقتصاد، به‌طور متوازن و یکسان بر همه بخش‌های اقتصاد اثر نمی‌گذارد. بلکه اثرگذاری آن بر بخش‌های مختلف بستگی به آن دارد که دارندگان اولیۀ پول جدید چه کالاها و خدماتی را تقاضا می‌کنند. درنتیجه، این افزایش عرضۀ پول موجب اختلال در قیمت‌های نسبی می‌شود.

لازم به ذکر است که قیمت‌های نسبی نقش تعیین‌کننده‌ای در تخصیص منابع کمیاب در اقتصاد دارند. درواقع قیمت‌ها سیگنال‌های مهمی برای کارآفرینان هستند که اطلاعات با ارزشی دربارۀ تخصیص منابع کمیاب ارائه می‌کنند. بنابراین، تغییرات در قیمت‌های نسبی می‌تواند بر نحوۀ تخصیص منابع کمیاب تأثیر بگذارد.

تغییرات در عرضۀ پول همچنین می‌تواند منجر به تخصیص نادرست پس‌انداز در بازار اعتبار شود؛ چراکه سرمایه‌گذاران ممکن است پس‌انداز را بر اساس سیگنال‌های ارسال‌شده توسط قیمت‌های نسبی که ماهیت قدیمی و نادرست دارند تخصیص دهند.

اقتصاددانانی که از سیاست‌های انبساطی بانک‌های مرکزی برای مقابله با رکود انتقاد می‌کنند، معمولاً به اثر کانتیلون نیز اشاره دارند. اقتصاددانان جریان اصلی بر این باورند که رکود نتیجۀ کاهش هزینه‌های کل است. در نظر آنها، رکود می‌تواند با سیاست پولی انبساطی که کاهش تقاضای کل را جبران می‌کند برطرف شود.

با این حال، منتقدان با تکیه بر اثر کانتیلون استدلال می‌کنند که وقتی بانک مرکزی عرضۀ پول را افزایش می‌دهد، می‌تواند روی متغیرهای واقعی اقتصاد اثر بگذارد.

برخی از محققان در این زمینه خاطرنشان می‌کنند که کانتیلون در هنگام شرح نظریه‌اش، صرفاً به اثرات واقعی تغییرات در عرضۀ پول توسط بانک‌های مرکزی اشاره ندارد؛ بلکه تغییرات در عرضۀ پول حتی تحت استاندارد طلا، مثلاً با افزایش حجم طلا به‌واسطۀ کشف معادن جدید طلا، می‌تواند اثرات واقعی بر اقتصاد داشته باشد.

در پایان، شاید حتی بتوان گفت که اثر قیمتی افزایش عرضۀ پول از اثر بازتوزیعی آن مهم‌تر است؛ چراکه این ساختار قیمت‌های نسبی است که تخصیص عوامل تولید و درنتیجه اندازه و ساختار تولید را تعیین می‌کند.

نظریه اتریشی چرخۀ تجاری و اثر کانتیلون

می‌توان گفت که اثر کانتیلون درواقع اساس نظریۀ «چرخۀ تجاری اتریشی» (Austrian Business Cycle Theory) است. حتی برخی از پژوهشگران بیان می‌کنند که آنچه مکتب اتریشی را از اقتصاد جریان اصلی متمایز می‌کند، گنجاندن «اثر کانتیلون» در نظریۀ پولی و چرخۀ تجاری است.

مکتب اتریشی اقتصاد، وقوع چرخه‌های تجاری را نتیجۀ تزریق پول به اقتصاد به‌طور نامتوازن می‌داند که موجب کاهش نرخ‌های بهره به کمتر از میزان طبیعی (یعنی میزانی که با توجه به ترجیح زمانی باید می‌بود) می‌شود. این امر نه تنها بر سودآوری انواع سرمایه‌گذاری‌ها، بلکه بر حجم و ساختار تولید نیز تأثیر می‌گذارد.

در نهایت این مسئله منجر به تأثیرگذاری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری کارآفرینان شده و یک رونق مصنوعی را ایجاد می‌کند. این رونق در انتها به‌طور اجتناب‌ناپذیری به یک رکود تبدیل خواهد شد.

مشاهدات تجربی دربارۀ اثر کانتلیون

پژوهش‌های جاناتان نیومن (Jonathan Newman)، پژوهشگر موسسه میزس (Mises Institute) نشان می‌دهد که همبستگی تنگاتنگی بین معیارهایی که نشان‌دهندۀ انبساط پولی و نابرابری اقتصادی هستند وجود دارد.

او کل پولی M۲ (نقدینگی) را با «ارزش خالص دارایی ۰.۱ درصد ثروتمندان آمریکا» مقایسه کرده است که تصویر آنرا در زیر می‌بینید:

نمودار دیگری که او بررسی کرده، مقایسۀ نرخ بهرۀ فدرال و ضریب جینی در ایالات متحده است. ضریب جینی معیار رایجی برای نابرابری درآمد است. اگر همۀ افراد جامعه درآمد یکسانی داشته باشند، این ضریب برابر با صفر خواهد بود. اگر یک نفر تمام درآمد را داشته باشد و بقیه هیچ درآمدی نداشته باشند، ضریب جینی برابر با یک می‌شود. پس ضریب جینی بالاتر به‌معنای نابرابری بیشتر است.

در نمودار زیر، نرخ بهرۀ فدرال برعکس شده است تا درک آن راحت‌تر شود. این نمودار نشان می‌دهد که کاهش نرخ بهرۀ فدرال به افزایش نابرابری منجر شده است:

بیشتر بخوانید: نرخ بهره امریکا چیست

بیت کوین چگونه اثر کانتیلون را از بین می‌برد؟

تا به اینجای این مقاله، به درک خوبی از اثر کانتیلون و فرایند تأثیرگذاری تزریق پول جدید بر اقتصاد رسیدیم. همچنین فهمیدیم که اگرچه اثر کانتیلون صرفاً وابسته به سیستم پولی فیات نیست، اما در اقتصاد مدرن، علت اصلی وقوع آن و نابرابری‌های ناعادلانۀ ناشی از آن سیستم متمرکز پولی فیات ما است. در پاسخ به این معضل، بسیاری از افراد بیت کوین را درمانی برای آن می‌دانند.

بیشتر بخوانید: بیت کوین چیست

تقریباً تمام ارزهای فیات که در حال حاضر منتشر می‌شوند، ابتدا به بانک‌ها و دولت می‌روند. درواقع، بانک‌ها و دولت اولین کسانی هستند که پول جدید را دریافت می‌کنند. سپس آنها تعیین می‌کنند که چه کسی در دستۀ دوم برای سود بردن از اثر کانتیلون قرار گیرد. اما بیت کوین همه را در موقعیتی نسبتا برابر قرار می‌دهد. در هر ۱۰ دقیقه، هر استخراج‌کننده (Miner) در شبکۀ بیت کوین شانس یکسانی برای دریافت پاداش و گرفتن بیت کوین دارد.

بیشتر بخوانید: بلاک ریوارد چیست؟ همه چیز درباره پاداش بلاک (Block Reward) بلاک چین

هرکسی در این شبکه می‌تواند تبدیل به یک استخراج‌کننده شود. استخراج‌کنندگان پول زیادی را صرف خرید ماینر می‌کنند تا برای پاداش‌ها بجنگند و همچنین یک خدمت بسیار ضروری را به بیت کوین ارائه می‌دهند: امنیت.

بیشتر بخوانید: ماینر چیست

شبکۀ بیت کوین بدون استخراج‌کنندگان کار نمی‌کند. درواقع می‌توان گفت که شبکۀ بیت کوین به‌طور قابل‌توجهی منصفانه‌تر از سیستم پولی فیات است؛ چرا که از اثر کانتیلون استفاده می‌کند تا به‌طرز مناسبی به همۀ افرادی که خدمت ارزشمندی (یعنی امنیت شبکۀ بیت کوین) را برای دیگران فراهم می‌کنند پاداش دهد.

جمع‌بندی

گرچه عموماً تصور می‌شود که پول خنثی است و تغییرات در عرضۀ پول تأثیری بر متغیرهای واقعی اقتصاد ندارد، اما با توضیح اثر کانتیلون نشان دادیم که این دیدگاه الزاماً همۀ واقعیت دربارۀ افزایش عرضۀ پول را بیان نمی‌کند. اثر کانتیلون شرح می‌دهد که تزریق پول جدید به اقتصاد، باعث بازتوزیع قدرت خرید بین مردم، اختلال در قیمت‌های نسبی کالاها و خدمات و منجر به تخصیص نادرست منابع می‌شود.