تلاقی قدرت: اتحاد سلطان و پادشاه!

آدرین- محمد بیات: فروکش کردن تب سیاست «رئالیسم تهاجمی» در منطقه غرب آسیا سبب شد تا فضای لازم برای عادی سازی روابط میان آنکارا و ریاض فراهم گردد. در جریان «بهار عربی» یا «بیداری اسلامی» اردوغان با حمایت از شبکه اخوان المسلمین قصد داشت تا زمینه سقوط دولت‌های محافظه‌کار و غیردموکراتیک همسو با ریاض را فراهم آورده و به مانند دوران عثمانی تبدیل به قلب جهان اسلام شود. قدرت گیری دموکرات‌ها در آمریکا و تداوم روند محافظه‌کاری عربی سبب شد تا ترک‌ها در سیاست‌های قبلی خود تجدید نظر کرده و دست دوستی به سمت ریاض دراز کنند. پس از دیدارهای متقابل محمد بن سلمان و رجب طیب اردوغان از آنکارا و ریاض زمینه لازم برای توسعه همکاری‌های راهبردی میان دو کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی، نظامی و سیاسی فراهم شد. به عنوان مثال در جریان سفر تاریخی رئیس جمهور ترکیه به منطقه خلیج فارس در سال گذشته میلادی، بزرگ‌ترین قرارداد نظامی تاریخ این کشور میان شرکت بایراکتار و عربستان سعودی به امضا رسید. با تمام شدن اختلافات قدیمی و آغاز فصلی جدید از همکاری‌های دوجانبه حجم روابط تجاری میان ریاض- آنکارا در سال ۲۰۲۳ با ۱۵۰ درصد افزایش به ۶.۸ میلیارد دلار رسید. مقامات آنکارا اعلام کردند آنها در روابط با سعودی به دنبال رسیدن به حجم ۱۰ میلیارد دلار در میان مدت و ۳۰ میلیارد دلار در بلندت مدت هستند.

امضای قرارداد دفاعی میان شرکت‌های سعودی و ترک

شرکت صنایع دفاعی سعودی موسوم به «SAMI» از امضای توافقنامه‌های جدید با شرکت‌های نظامی ترک برای بومی سازی صنایع دفاعی در این کشور عربی خبر داد. به گزارش روزنامه «دیلی صباح» در بیانیه منتشر شده از سوی این شرکت سعودی آمده است که آنها با شرکت «بایراکتار» برای ایجاد قابلیت‌های تولید و توسعه‌های سیستم‌های داخلی پهپادهای این شرکت به توافق رسیدند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ پهپادهای بایراکتار تولید شده در خاک سعودی به نیروهای مسلح این کشور تحویل داده شوند. دیگر توافق امضای شده میان «SAMI» و «Aselsan» با هدف انتقال فناوری‌های هواوفضا و توسعه بخش الکترونیک در صنایع دفاعی بوده است. برای دسترسی به فناوری‌های نوظهور قراردادی مشابهی با «Fergani Space» به امضا رسید.

ترکیه شریک امنیتی جدید دولت‌های محافظه‌کار سنی در حاشیه خلیج فارس

پادشاهی عربی سعودی براساس سند چشم انداز ۲۰۳۰ قصد دارد تا نیمی از نیازهای دفاعی خود را با توسعه صنایع داخلی بومی کرده و به همین دلیل در قراردادهای نظامی با شرکای غربی یا قدرت‌های نوظهور قصد دارد تا بیش از خرید سلاح بر موضوع انتقال فناوری یا ایجاد خط تولید انبوه در خاک سعودی به توافق برسد. چنین سیاستی سبب شده است تا در دوران جدید فرانسه، چین، هند، روسیه و اخیرا ترکیه تبدیل به شرکای دفاعی عربستان در زمینه تولید بومی انواع تسلیحات آفندی- پدافندی شوند. با توجه به روند مذاکرات عادی سازی روابط ریاض- تل‌آویو و شروط این کشور عربی برای واشنگتن به نظر می‌رسد «ام بی اس» قصد دارد تا دامنه این همکاری‌ها را به آمریکا و اسرائیل گسترش دهد. به گزارش «وال استریت ژورنال» یکی از خواسته‌های سعودی برای پیوستن به روند «صلح ابراهیم» اجرایی شدن «توافق نظامی دوران ترامپ» اعلام شده است. در این توافق ۴۶۰ میلیارد دلاری سعودی بیش از آنکه خواستار واردات سلاح باشد، خواستار انتقال فناوری‌های نوین آمریکایی، به ویژه هوش مصنوعی به خاک این کشور عربی است.

در سال‌های اخیر روابط نظامی ترکیه با اعضای شورای همکاری خلیج فارس وارد مرحله جدیدی شده است. پیش از این روابط ویژه آنکارا- دوحه با انعقاد پیمان دفاعی در سال ۲۰۱۴، استقرار نیروهای ترک در حاشیه شهر دوحه در سال ۲۰۱۷ و افتتاح ستاد فرماندهی مشترک خالد بن ولید در سال ۲۰۱۹ به اوج خود رسیده بود. دولت اردغان در جریان بحران ژوئن ۲۰۱۷ نشان داد که در ازای دریافت امتیاز دسترسی به منطقه خلیج فارس حاضر به ارائه تضمین‌های امنیتی به حکام عرب منطقه است. همین امر سبب شده است تا عربستان سعودی و امارات به جای گزینه تشدید تنش با آنکارا تصمیم بگیرند تا تبدیل به شریک نظامی- امنیتی این عضو پیمان آتلانتیک شمالی شوند. پیش از این در دهه ۱۹۸۰ میلادی ترکیه به بهانه مقابله با تهدید واهی صدور انقلاب اسلامی ایران اقدام به اعزام مستشاران نظامی به کویت کرده بود. با سست شدن پیوند میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس و قدرت‌های غربی به نظر می‌رسد کشورهای عربی تمایل دارند تا «کالای امنیت» را از بازار سایر قدرت‌های نوظهور خریداری کنند. حضور شرکت‌های نظامی ترکیه در نمایشگاه محصولات دفاعی ریاض نشان دهنده عمق این روابط جدید است.

حضور شرکت‌های نظامی ترک در نمایشگاه محصولات دفاعی ریاض

با وجود «انجماد تنش‌ها» در خاورمیانه و تمایل کشورهای همچون سعودی، ترکیه و امارات برای جذب سرمایه‌های خارجی و قرار گرفتن در کریدورهای فرامنطقه‌ای اما تجربه «طوفان الاقصی» نشان داد که رقابت‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه پایان نمی‌یابد و هر لحظه ممکن است جبهه جدیدی در خاورمیانه باز شود. حملات اخیر سعودی به نقاط مرزی یمن و هشدار رهبران این گروه مقاومت به ریاض نشان داده فعال بودن گسل‌های جدید در منطقه است. اگر عربستان سعودی بخواهد در راستای سیاست‌های آمریکا در شمال اقیانوس هند عمل کند و تبدیل به بخشی از سازوکار امنیت دریایی «نگهبانان رفاه» شود؛ آنگاه هیچ تضمینی برای تداوم توافقات مسقط و حفظ آتش‌بس در جنوب شبه جزیره عربستان نخواهد بود. در چنین شرایطی اتحاد ریاض با آنکارا می‌تواند قابلیت‌های اطلاعاتی- عملیاتی این کشور در یمن را تقویت کند.