کمبود آب: چالش شماره یک کشاورزی – فقر و بیکاری خاموش در دل مزارع
عیسی کلانتری وزیر سابق کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد آنلاین گفت: برای حل مشکلات بخش کشاورزی، ابتدا باید حاکمیت این بخش را بشناسد که چقدر ظرفیت دارد. سپس در راستای پایداری منابع برای آن برنامه‌ریزی کند.
وی افزود: فرض کنید به یک بچه ۱۰ ساله بگویند که یک وزنه ۱۰۰ کیلوگرمی را بلند کند. حتی اگر بتواند این وزنه را بلند کند، تمام ستون فقراتش شکسته می‌شود. مسئله اصلی بخش کشاورزی، شناخت پتانسیل این بخش در راستای پایداری توسعه است.
کلانتری تاکید کرد: منابع تجدیدپذیر باید تجدیدپذیر باقی بمانند، در غیر این صورت اگر منابع تجدیدپذیر را تجدیدناپذیر کنیم و به تولید ادامه دهیم، جز خیانت کاری برای نسل بعد نکرده‌ایم. اکنون سیاست‌ها همه در این راستا است. منابع تجدیدپذیر را تجدیدناپذیر کرده‌اند تا در کوتاه مدت تولید داشته باشیم و بلند مدت در امان خداست. ۱۰ تا ۲۰ سال دیگر که این بچه‌ها بزرگ شدند، آب و خاک نخواهند داشت ولی به ما ربطی ندارد، زیرا حضور نداریم که این مشکلات را ببینیم.
وی ادامه داد: اصل گرفتاری بخش کشاورزی در عدم شناخت پتانسیل این بخش است. هیچ کس غیر از پزشکیان به این مسئله فکر نمی‌کند. حتی خبرنگاران بخش کشاورزی هم به آن توجهی ندارند. کارشناسان وزارت کشاورزی یا خیلی از دانشگاهیان به خصوص سیاستگزاران به این مهم بی‌توجه هستند. حالا با نمایندگان مجلس کاری ندارم زیرا آنها فقط به فکر چهارسال دوران خدمت خود هستند.
بخش کشاورزی نیازمند سرمایه‌گذاری
وزیر سابق کشاورزی کمبود سرمایه را دومین مشکل بخش کشاورزی دانست و افزود: وقتی از پتانسیل‌های بخش کشاورزی شناخت پیدا کردیم و خواستیم در چارچوب این شناخت عملیات اجرایی انجام دهیم، کمبود سرمایه داریم.
وی اضافه کرد: تا سال ۸۵ یا ۹۰ بیشترین سرمایه‌گذاری به قیمت ثابت در بخش کشاورزی مربوط به سال‌های ۵۱ تا ۵۶ بود. اکنون هم قطع به یقین همین شرایط وجود دارد. بعد از آن دوران حتی سرمایه‌گذاری‌های ما پاسخگوی استهلاک هم نبود. اگر سرمایه‌گذاری در دو تا سه واحد تولیدی بزرگ یعنی نیشکرهای خوزستان را کنار بگذاریم، بقیه سرمایه‌گذاری‌های پاسخگوی استهلاک نبود.
کلانتری سومین مسئله بخش کشاورزی را عدم اجرای اصل ۲۸ قانون اساسی و ایجاد تورم نیروی انسانی درون بخش اعلام کرد.
وی افزود: بخش کشاورزی دچار بیکاری پنهان است. این عارضه داخل بخش خیلی زیاد است. اکنون سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۱۲ درصد یا شاید هم کمتر است. به علت عدم ورود سرمایه و تکنولوژی بالا، شاغلین این بخش ۲۰ درصد شاغلان کشور را شامل می‌شوند.
وزیر سابق کشاورزی اضافه کرد: این یعنی توزیع فقر داخل افرادی که در بخش کشاورزی شاغل هستند. باید نیروی مازاد یا به عبارت دیگر بیکار پنهان از بخش کشاورزی خارج شود. اگر در جای دیگری قابلیت استفاده دارند و جوان هستند، به آنها آموزش داده شود و در جای دیگری شاغل شوند. اگر سنشان بالاست، طبق اصل ۲۸ قانون اساسی این افراد را باید با از طریق پوشش سازمان تامین اجتماعی بازنشسته کرد.
وی اضافه کرد: مسئله بعدی که بسیار مهم است، تولید با مزیت‌های نسبی بیشتر در مقابل مصرف آب و نه زمین است. باید از یک متر مکعب آب چه داخل و چه از طریق صادرات، درآمد بیشتری داشته باشیم. این یعنی تولیدات بخش کشاورزی باید با مزیت نسبی همراه باشد.
کلانتری یادآور شد: البته این دلیل نمی‌شود که ما کالای اساسی تولید نکنیم، زیرا مجبور هستیم که ۵۰ درصد اراضی زراعی آبی را کشت زمستانی کنیم. کشت زمستانه گندم، جو و کلزا که در گروه کالاهای اساسی هستند، امکان‌پذیر است. مبنای تولید باید مزیت نسبی در قبال مصرف آب باشد. به ازای یک متر مکعب آب چقدر می‌خواهید تولید کنید. مثل این روزها ۵۰ سنت درآمد در هر هکتار ایجاد شود یا دو دلار یا ۲.۵ دلار تولید کنیم.
وی ادامه داد: بعد از اینکه متوجه شدیم ظرفیت تولید در راستای پایداری چقدر است، حتما باید مصرف آب در بخش کشاورزی را کاهش دهیم. هم مصرف آب باید کاهش یابد و هم بهره‌وری آن باید افزایش یابد.
وزیر سابق کشاورزی تاکید کرد: باید در راستای پایداری حرکت کنیم و با سرمایه‌گذاری، بهره‌وری حدود ۴۰ درصدی که ۳۰ سال است ثابت مانده را ظرف پنج تا ۶ سال به ۷۵ تا ۸۰ درصد برسانیم.
وی گفت: از یک سو باید مصرف آب کشاورزی کم شود و از سوی دیگر برای جبران کاهش تولید، بهره‌وری را باید بالا ببریم. در کنار آن هم باید مصرف آب را در قبال تولید دلاری و اقتصادی‌اش ارزیابی کنیم.
توسعه کشت با مزیت‌های نسبی
کلانتری آخرین مسئله‌ای که باید در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گیرد را توجه به پتانسیل‌های آبی و اقلیمی کشور و کشت با مزیت‌های نسبی منطقه‌ای دانست و افزود: در راستای رسیدن به این هدف، مسایل تحقیقات، آموزش و ترویج جایگاه خود را دارد. باید ارتباطات بین‌المللی افزایش یابد، تکنولوژی وارد شود و قدرت نیروی محرکه در هکتار افزایش یابد.
وی اضافه کرد: هنوز بعد از ۴۵ سال از انقلاب، قدرت اسب بخارمان در بخش کشاورزی زیر یک قوه اسب بخار است. حداقل باید این قدرت به دو قوه اسب بخار در هکتار برسد که هم هزینه نیروی کار کم شود و هم تکنولوژی افزایش یابد و تولید رشد کند.
وزیر سابق کشاورزی گفت: اینها مسایل اساسی بخش کشاورزی است. مسایل صنعتی بخش کشاورزی هم جای خود دارد. فرآوری، حمل و نقل، بسته‌بندی و نگهداری محصولات باید مورد توجه قرار گیرد ولی کسری‌ها باید تامین شود.
وی درباره سیاست کاهش ارز تخصیصی به بخش کشاورزی در دولت سیزدهم بیان کرد: اگر ارز تک نرخی شود، بسیاری از فسادهای ناشی از چند نرخی شدن ارز از بین می‌رود. کاندیداها در مناظره‌ها هم درباره تک نرخی شدن ارز اتفاق نظر داشتند.
وی تاکید کرد: بزرگترین مسئله بخش کشاورزی کم آبی در کشور است. واردات مواد غذایی ربطی به تولیدات کشاورزی داخل ندارد. حاکمیت و دولت موظف است برای تامین امنیت غذایی کسری تولید در داخل را وارد کند.
کلانتری گفت: ما قطعا پتانسیل تولید غذا برای ۸۵ میلیون نفر را نداریم. اکنون یک سوم غذای مورد نیاز را وارد می‌کنیم. باید تلاش کنیم در همین حد، پتانسیل صادراتی را افزایش دهیم. باید درآمدهای ارزی بخش کشاورزی اضافه شود، وابستگی به ارز نفت کم شود و دولت مکلف شود کسری را با منابع دیگر وارد کند.
